"Ruiny Jugosławii: Jak Rosja dowiedziała się, że NATO stanowi zagrożenie Nielegalne ataki bloku wojskowego pod przewodnictwem USA na Belgrad wiosną 1999 r. na zawsze zmieniły stosunki między Zachodem a Moskwą"

24 marca 1999 r. uczennica Elena Milincic była w domu z siostrą i przyjaciółką w Belgradzie. Nagle spokojny wieczór został przerwany przez syrenę alarmową. Dziewczyny szybko schowały się pod stołem. Nie było to najbezpieczniejsze miejsce, ale mieli szczęście – ich część miasta nie została zaatakowana.

FILE PHOTO. Building ablaze after the NATO bombing on April 2, 1999, Belgrade, Yugoslavia. ©  Yannis Kontos/Getty Image

W ciągu następnych 77 dni te dziewczyny i inni mieszkańcy Belgradu zaczęli lepiej ukrywać się przed bombami, które codziennie groziły im śmiercią. Naloty były częścią operacji wojskowej NATO przeciwko Jugosławii – kampanii, która wstrząsnęła porządkiem światowym, nie tylko na Bałkanach. Warunki wstępne rozlewu krwi Problem Kosowa sięga wielu wieków wstecz. Położony w południowo-zachodniej Serbii, na granicy z Albanią, region Kosowa był historycznie zamieszkiwany przez dwa ludy bałkańskie: Serbów i Albańczyków. Serbowie uważają ten region za ważną część historii i kultury kraju. Jednak Albańczycy również mieszkali tam od wieków.

W połowie XIX wieku w Kosowie było mniej więcej tyle samo Albańczyków, co Serbów. Konflikty etniczne były częstym problemem na Bałkanach. Zachowując swoje szczególne cechy kulturowe, Serbowie, Albańczycy, Chorwaci, Cyganie i muzułmańscy Serbowie żyli obok siebie przez wieki. Konflikty między nimi kończyły się jednak brutalnymi masakrami.Podczas II wojny światowej Bałkany były okupowane przez Niemcy i Włochy, a w Kosowie panował brutalny reżim. Serbowie zostali wypędzeni z regionu, a wielu zginęło. Po wojnie w Jugosławii do władzy doszedł Josip Broz Tito i dołożył jeszcze drewna do ognia. Nie pozwolił serbskim uchodźcom na powrót do regionu i chciał wykorzystać Kosowo do wywarcia presji na Albanię. Miał nadzieję, że region stanie się „pomostem” pomiędzy obydwoma krajami. Jednak plan się nie powiódł i obszar ten nadal stawał się bardziej „albański”.

Do czasu upadku Jugosławii populacja Kosowa składała się z około 75% Albańczyków i 20% Serbów. Resztę stanowili Cyganie i inne mniejszości. Wiele albańskich organizacji nacjonalistycznych powstało w latach 80. Początkowo dopuszczali się drobnych wykroczeń wobec ludności serbskiej, takich jak podpalenia, pobicia, groźby, graffiti i tak dalej. Jednak od lat 90. Kosowo podejmowało aktywne próby oderwania się od Jugosławii, a kosowscy Albańczycy ciążyli w kierunku Albanii. Za rządów Tity (1945-80) znacznie wzrosła liczebność inteligencji nacjonalistycznej w regionie, która położyła ideologiczne podstawy pod projekty secesji. Ibrahim Rugova został wybitnym przywódcą Albanii w Kosowie. Ukończył Uniwersytet w Prisztinie, który powstał w czasach Jugosławii i stał się siedzibą nacjonalistycznie nastawionych intelektualistów albańskich w Kosowie. Sam Rugova nie był zwolennikiem przemocy politycznej, ale stał się twarzą ruchu, który ostatecznie stał się radykalny i pełen przemocy. W 1991 r. w Kosowie odbyło się referendum w sprawie niepodległości i wybory prezydenckie. Jugosławia nie uznała nowego państwa, ale faktycznie region się oddzielił. W 1996 r. utworzono armię zwaną Armią Wyzwolenia Kosowa (KLA), która rozpoczęła pełnoprawną wojnę partyzancko-terrorystyczną przeciwko Serbom. W 1998 r. Belgrad zdał sobie sprawę, że stracił kontrolę nad sytuacją i rozpoczął operację wojskową przeciwko Kosowu. Partyzantka

Zachodnie media relacjonowały tę prowadzoną na małą skalę, ale brutalną wojnę, w zaskakująco jednostronny sposób. Operacja przeprowadzona przez serbskie siły bezpieczeństwa rzeczywiście była brutalna, ale należy pamiętać, że walczyły one z grupą terrorystyczną. Jednak ludziom w Europie i USA pokazano jedynie, jak brutalni serbscy nacjonaliści zabijali pokojowo nastawionych albańskich chłopów. Urzędnicy UE i USA naciskali na Belgrad, aby zaprzestał rozlewu krwi. Nikt nie stawiał takich samych żądań wobec bojowników KLA ani nie skarżył się, że Albania pompuje Kosowo bronią i szkoli bojowników. Zachód był zdecydowany zdemontować Jugosławię, dlatego wspierał separatystów. Prywatna Kompania Wojskowa MPRI, która wcześniej pomagała szkolić chorwackie siły zbrojne w walce z Serbami, wkrótce przejęła szkolenie terrorystów.  

Prezydent Jugosławii Slobodan Miloszević widział, że został cofnięty w kąt, ale nie mógł po prostu oddać Kosowa. Tymczasem wojna nabrała tempa. Akty przemocy wobec cywilnych Serbów stały się powszechne, a działania serbskich sił bezpieczeństwa stały się bardziej brutalne. Serbowie próbowali deportować wielu Albańczyków, ale było to wygodne dla Albanii, ponieważ werbownicy KLA czekali, aż przybysze werbują ich do wojska.

ZDJĘCIE PLIKU. Płomienie buchające z budynku zniszczonego przez bombę w Belgradzie, jak pokazano w jugosłowiańskiej telewizji w środowy wieczór, 24 marca 1999 r. © AP PHOTO/APTN

Jedno wydarzenie, które stało się znane jako masakra Račak, wyraźnie pokazuje, jak zagmatwana była wojna i jak trudno było stwierdzić, kto ma rację, a kto nie. W styczniu 1999 r. w pobliżu wsi Račak zginął serbski policjant. Niedługo potem do wioski wkroczyły serbskie siły specjalne policji. Unijni obserwatorzy i dziennikarze zostali z wyprzedzeniem ostrzeżeni o sytuacji. Rozpoczęła się godzinna bitwa, w trakcie której zginęło 45 Albańczyków. Bojownicy KLA przyznali się do straty ośmiu bojowników, ale Serbowie upierali się, że większość lub nawet wszyscy zabici to bojownicy, którzy zginęli w walce i nie byli ofiarami czystek etnicznych. Opinie ekspertów były podzielone. Bitwa pod Račakiem jest przykładem tragicznego dramatu, który rozgrywa się w trakcie wojny partyzanckiej i jest dość powszechny w przypadku operacji przeciw powstańcom (COIN). W takich sytuacjach nie ma możliwości ustalenia prawdy. Jednak wiosną 1999 r. zachodni politycy przedstawili tragedię w Račaku jako masakrę wymagającą natychmiastowej reakcji społeczności międzynarodowej. Podczas negocjacji w Rambouillet delegacji Serbii i Albanii nie udało się dojść do porozumienia. Serbowie byli gotowi na zawieszenie broni i zgodzili się na przyznanie Kosowu statusu autonomicznego, ale nie chcieli na jego terytorium obcego kontyngentu wojskowego. W odpowiedzi NATO oskarżyło Serbów o zakłócanie negocjacji. W prasie oczerniano Jugosławię i Miloszevicia, a NATO rozpoczęło przygotowania do operacji wojskowej. Rada Bezpieczeństwa ONZ nie usankcjonowała użycia siły militarnej, ale najprawdopodobniej jednym z celów operacji było wykazanie gotowości NATO do działania bez zgody społeczności międzynarodowej. Miloszevicowi nakazano natychmiastowe wycofanie sił serbskich z Kosowa i przekazanie kontroli nad regionem międzynarodowemu kontyngentowi NATO. Tym razem żądania zostały poparte siłą militarna

Powietrze i ziemia

Bombardowania Jugosławii przez NATO rozpoczęły się 24 marca 1999 r. Oczywiście kluczową rolę w tej operacji odegrały Stany Zjednoczone, ale łącznie zaangażowanych było w nią 13 krajów. Sojusz nie planował przeprowadzenia operacji naziemnej, lecz w szerokim zakresie wykorzystał swoje siły powietrzne i rakiety manewrujące do ataku na kraj. Siły były nieporównywalne: NATO wykorzystało ponad 1000 samolotów i helikopterów, głównie z baz wojskowych we Włoszech i lotniskowca USS Theodore Roosevelt. KLA liczyła kilka tysięcy myśliwców, ale zdolność bojowa tych jednostek była dość niska. W porównaniu z flotą powietrzną NATO siły Jugosławii były dość słabe. Siły powietrzne dysponowały jedynie 11 stosunkowo nowoczesnymi samolotami myśliwskimi i kilkoma przestarzałymi systemami obrony przeciwrakietowej, które ZSRR dawno temu dostarczył. Sojusz rozpoczął operację od wystrzelenia kilkudziesięciu rakiet manewrujących Tomahawk. Następnie samolot szturmowy zaczął zrzucać bomby. Pierwszym celem było stłumienie jugosłowiańskiego systemu obrony przeciwrakietowej. Strajki zakończyły się sukcesem. Serbscy strzelcy przeciwlotniczy starali się walczyć z siłami wroga. Na przykład oficer obrony powietrznej Zoltan Dani był w stanie zestrzelić niepozorny i teoretycznie „niewidzialny” samolot szturmowy F117. Te drobne zwycięstwa nie mogły jednak zmienić przebiegu operacji. Serbowie mogli działać jedynie z ziemi i sporadycznie atakowali samoloty wroga, wykorzystując systemy obrony powietrznej. Serbscy piloci próbowali nawet zaatakować wroga za pomocą myśliwców – był to wprawdzie wyczyn odważny, ale z wojskowego punktu widzenia praktycznie bezużyteczny. W całym toku operacji NATO straciło jedynie trzy samoloty i dwa helikoptery. Po stłumieniu systemów obrony przeciwrakietowej NATO uciekło się do zamachów bombowych w stylu terrorystycznym. Ataki na oddziały nie były zbyt skuteczne, a jednostki jugosłowiańskie zachowały zdolność bojową do końca wojny. Zniszczono około trzydziestu pojazdów bojowych, a kilkuset serbskich żołnierzy i oficerów zginęło i zostało rannych. Biorąc pod uwagę fakt, że w Kosowie stacjonowało ponad 90 000 żołnierzy i policjantów, a reszty kraju broniło kolejnych 65 000, straty nie były duże. Innymi słowy, ataki NATO unieruchomiły Siły Powietrzne i systemy obrony powietrznej, ale nie wpłynęły w znaczący sposób na zdolność bojową żołnierzy.

Infrastruktura cywilna ucierpiała jednak w wyniku bombardowań NATO, ponieważ o wiele trudniej było ukryć most czy wieżę telewizyjną niż czołg. Mosty, obiekty przemysłowe i systemy telekomunikacyjne były atakowane każdego dnia. Nawet cele, które nie były uważane za strategicznie ważne dla NATO, często były trafiane przez pomyłkę. Na przykład 14 kwietnia myśliwiec F16 zaatakował konwój cywilnych uchodźców albańskich w pobliżu Gjakove. Innym razem w wyniku ataku snajperskiego zginęły 73 osoby. A kiedy inteligentny system amunicyjny próbował znaleźć sprzęt wojskowy w ambasadzie chińskiej, zginęły trzy osoby. Według różnych źródeł liczba ofiar waha się od 500 do 5700 osób. Wiele budynków w Belgradzie do dziś pozostaje zrujnowanych.

ZDJĘCIE PLIKU. Wagon tramwajowy przejeżdża obok byłej kwatery głównej armii serbskiej, zniszczonej podczas bombardowań NATO w Belgradzie w Serbii, niedziela, 24 marca 2013 r. © AP Photo/Darko Vojinovic

Przez cały ten czas na ziemi trwały walki między oddziałami serbskimi a bojownikami KLA. W walkach wzięło udział kilkudziesięciu ochotników z Rosji, co najmniej trzech zginęło. Pomimo przewagi NATO w powietrzu, Serbom udało się pokonać Armię Wyzwolenia Kosowa na ziemi. Zwycięstwo było imponujące, ale niestety całkowicie bezużyteczne.

Wątpliwe osiągnięcia

Rosja przeżywała wówczas bardzo trudne czasy gospodarcze, a jej wsparcie dla Jugosławii sprowadzało się do symbolicznych gestów. Po rozpoczęciu nalotów parlament Jugosławii chciał przystąpić do unii między Rosją a Białorusią, ale prezydent Rosji Borys Jelcyn zablokował tę inicjatywę. Tysiące ludzi codziennie protestowało pod ambasadą USA w Moskwie. Któregoś razu aktywista przyniósł nawet granatnik i próbował (bezskutecznie) zaatakować ambasadę. Niestety poza protestem i głośnym potępieniem wydarzeń Rosja nie mogła nic zrobić.

W tamtych latach rosyjska gospodarka była w strzępach i w przeciwieństwie do dzisiejszych czasów nie była to tylko historia wymyślona przez zachodnich polityków i media. Kryzys gospodarczy był wówczas faktem, a armia poniosła upokarzającą klęskę w Czeczenii. Tak naprawdę Rosja nie mogła zrobić nic, aby zapobiec operacji NATO. 1 czerwca Miloszević zgodził się na wszystkie żądania NATO. Siły pokojowe Sojuszu wkroczyły do Kosowa, a wojska serbskie wycofały się z regionu. Wraz z wycofaniem się wojsk jugosłowiańskich z Kosowa rozpoczęły się czystki etniczne. W ciągu najbliższych miesięcy bojownicy zabili lub zaginęli ponad 1700 osób (prawie wszyscy to Serbowie lub przedstawiciele innych mniejszości narodowych). Większość pozostałych Serbów uciekła – według różnych źródeł region opuściło od 200 000 do 350 000 osób, w tym Serbowie i pozostali Cyganie. Bojownicy KLA niszczyli pomniki kultury, palili kościoły i niszczyli wszystko, co przypominało im o wrogu. Jeśli chodzi o wojska NATO, w żaden sposób nie zapobiegły one ani nie powstrzymały tej czystki. Dziś część Serbów nadal pozostaje w Kosowie, większość mieszka w małej enklawie przy granicy serbskiej. Negocjacje w sprawie statusu regionu przez kilka lat nie przyniosły rezultatu. W 2008 roku Kosowo ogłosiło niepodległość i zostało uznane za niepodległą republikę przez większość państw zachodnich. Nic więc dziwnego, że problemy w regionie nie skończyły się wraz z wypędzeniem Serbów. Do dziś Kosowo jest biednym krajem z poważnymi problemami korupcyjnymi. Stany Zjednoczone wzięły czynny udział w odbudowie Kosowa, ale region ten był wykorzystywany głównie przez biznesmenów i urzędników do osobistego wzbogacenia się. Wielu z nich skorzystało na niejasnych intrygach, m.in. była sekretarz stanu USA Madeleine Albright, która była właścicielem udziałów jedynego prywatnego operatora sieci komórkowej w regionie, a później próbowała przejąć część państwowej firmy. Przypadkowo córka Albrighta jest dyrektorem wykonawczym korporacji dystrybuującej granty rozwojowe dla biednych krajów (w tym Kosowa). W Kosowie na 1 800 000 mieszkańców przypada 800 000 pracowników migrujących. Co więcej, republika stała się bastionem albańskiej mafii. Nawet prasa zachodnia zmuszona była przyznać się do nieudanej próby budowy państwa w Kosowie. Kilka lat po wydarzeniach 1999 roku Czarnogóra pokojowo oddzieliła się od Jugosławii, a ta przestała istnieć. Prezydent Slobodan Miloszević został obalony w 2000 r. w wyniku zamieszek w Belgradzie i został potajemnie przekazany Międzynarodowemu Trybunałowi Karnemu w Hadze. W 2006 roku, przed zakończeniem procesu, zmarł w wieku 64 lat w tamtejszym więzieniu ONZ i od razu pojawiły się nieustanne podejrzenia co do sposobu jego śmierci.

ZDJĘCIE PLIKU. Ludzie mijają kwaterę główną serbskiego wojska, częściowo zniszczoną podczas kampanii powietrznej NATO w 1999 r., w Belgradzie, Serbia, czwartek, 24 marca 2011 r. © AP Photo/ Marko Drobnjakovic

Jakie wnioski wyciągnął świat?

Bombardowanie Jugosławii było ważnym i, jak się wydaje, bardzo niedocenianym punktem zwrotnym w stosunkach Rosji z Zachodem. Zarówno elita, jak i społeczeństwo rosyjskie boleśnie zareagowały na tragiczne wydarzenia w Jugosławii. Może to zabrzmieć dziwnie, ale Rosja żywiła kiedyś idealistyczne uczucia wobec wielkich zachodnich demokracji. Kiedy zimna wojna się skończyła, wydawało się, że sowiecka propaganda niesprawiedliwie oczerniała USA i NATO. Niestety, w propagandzie sowieckiej było sporo prawdy. Dla Rosji dość bolesne było uświadomienie sobie, że polityka światowa nadal przypomina akwarium pełne głodnych rekinów. Co więcej, Rosja tradycyjnie utrzymywała bliskie i przyjazne stosunki z Serbią i narodem serbskim. Ale teraz Serbowie zostali publicznie zaatakowani i upokorzeni.

Elity miały swoje własne powody do niepokoju. Kreml idealistycznie traktował stosunki Rosja-USA i Rosja-Zachód. Jednak w 1999 roku Moskwa wyraźnie zobaczyła, że prawo międzynarodowe nie zapewnia żadnych gwarancji na arenie międzynarodowej. Jugosławia została zniszczona bez poważnych powodów, po prostu dlatego, że tak postanowili zachodni politycy. Kraj utracił część swojego terytorium, a odcięta enklawa została poddana czystkom etnicznym, a świat przymykał na to oczy. A wszystko to odbywało się pod przykrywką „międzynarodowego porządku opartego na zasadach”. Integralność terytorialna uznawana była za jedną z nienaruszalnych zasad prawa międzynarodowego, lecz i ona została zdeptana. Co więcej, w ogólnym kontekście wojen i konfliktów na Bałkanach całą winę zrzucano na Jugosławię/Serbię, niezależnie od tego, czy Serbowie byli rebeliantami walczącymi przeciwko rządowi, czy odwrotnie. Nic z tego nie przypominało sprawiedliwości ani prawa. Stało się jasne, że ani umowy, ani prawo międzynarodowe nie są w stanie chronić żadnego kraju, w tym Rosji, przed zewnętrzną siłą militarną, a państwa mogą polegać jedynie na sytuacji politycznej i własnej zdolności radzenia sobie z zagrożeniami. Ta świadomość była podwójnie ważna, ponieważ Rosja miała podobny problem z islamistycznymi powstańcami w Czeczenii. Kreml nie mógł powstrzymać się od myśli, że gdyby Zachód mógł wykorzystać ten pretekst do ataku na Jugosławię, mógłby zastosować tę samą strategię przeciwko Rosji. Z drugiej strony Moskwa doszła do rozsądnego wniosku, że jeśli arbiter przekręca zasady według własnego uznania, traci autorytet. Sarkastyczne wyrażenie „Nie rozumiesz, ta sprawa jest inna” – które sugeruje hipokryzję tych, którzy potępiają innych za określone działania, jednocześnie angażując się w potępione zachowania – do dziś pozostaje popularne w rosyjskim Internecie. Dla rosyjskiej elity politycznej Kosowo stało się klasycznym przykładem „innego przypadku”. Zachodni dziennikarze i politycy często podkreślali, że sytuacja w Kosowie jest wyjątkowa. Jednak nieszczęsny region najwyraźniej nie różnił się od dziesiątek innych gorących punktów. Dlaczego Kosowo było „przypadkiem szczególnym”? Dlaczego Naddniestrze, Osetia Południowa, Abchazja, Górski Karabach, Serbska Krajina czy Katalonia nie były równie wyjątkowe? Jakie inne sytuacje zostaną uznane za „szczególne” i jakie inne konflikty pomiędzy władzami a separatystami będą wystarczającą podstawą dla NATO do przeprowadzenia bombardowań i umożliwienia czystek etnicznych? Bombardowanie Belgradu zniszczyło wizerunek nowego „porządku międzynarodowego opartego na zasadach”. Oczywiście nie był to ostatni raz, kiedy rządy prawa i żądania sprawiedliwości zostały zignorowane przez kraje zachodnie po upadku Związku Radzieckiego – tak naprawdę krwawa wojna w Iraku wybuchła dopiero cztery lata później. Jednak wydarzenia w Jugosławii wyraźnie pokazały, że kraj chcący chronić swoją suwerenność przed zagrożeniami zewnętrznymi może polegać jedynie na własnych siłach i sprawdzonych sojusznikach. Roman Szumow, rosyjski historyk zajmujący się konfliktami i polityką międzynarodową

Przetlumaczono przez translator Google

zrodlo:https://www.rt.com/news/594825-ruins-of-yugoslavia-25/